«Чӑваш чӗлхи лабораторийӗн» черетлӗ ӗҫ уйӑхӗ иртрӗ, ҫавна май пӗтӗмлетӳсем тума вӑхӑт ҫитрӗ. Чӑваш чӗлхи Яндекс.Тӑлмача хушӑнчӗ пулин те ку лабораторие ӗҫсӗр ларма май памасть — машшин куҫарӑвӗн пахалӑхне ӳстерес тӗлӗшпе тем тесен те ӗҫлемелли пайтах-ха.

Иртнӗ уйӑха вӗҫленӗ май мӑшӑрсен йышӗ 304 177 таран ҫитрӗ. Ҫапла май эпир нарӑс уйӑхӗнче 300 пин урлӑ каҫрӑмӑр. Кӑрлач уйӑхӗнчипе танлаштарсан пурӗ 32 687 мӑшӑр хушӑнчӗ (кӑрлач уйӑхӗнче, сӑмах май, 32 335 мӑшӑрпа пуянлатайрӑмӑр). Малтанхи пек кашни уйӑхра 40-шар пин ӳсменнин сӑлтавӗ вара мӑшӑрлама йывӑр хайлавсем лекнинче: Семен Бабаевскийӗн «Ҫӗр ҫинчи ҫутӑсемпе» «Ылтӑн ҫӑлтӑр кавалерӗ» тата Михаил Бубенновӑн «Шурӑ хурӑн» кӗнекисене хӑй вӑхӑтӗнче самай улӑштарнине пула мӑшӑрлас ӗҫре кӑлтӑксем нумай сиксе тухаҫҫӗ. Вырӑсла текстсенче авторӗсем каярах нумай сыпӑка катертнине пула пирӗн вӗсене хамӑрӑн куҫарма тивет.

Хыпара кӑтартусен танлаштарӑвӗпе вӗҫлӗпӗр. Иртнӗ ҫулхи раштав, тата кӑҫалхи кӑрлач уйӑхӗнче пӗтӗмлетӗве хатӗрлеменнине пула танлаштару иртнӗ ҫулхи чӳк уйӑхӗпе пулӗ. Паянхи кун пирӗн корпусра 1 544 текст (+91), 348 343 пуплевӗш (+109 900), 3 921 640 сӑмах (+1 120 446).

Малалла...

«Чӑваш чӗлхин икчӗлхеллӗ ҫӳпҫинчи» чӑвашла-вырӑсла пуплевӗш (предложени) мӑшӑрӗсен йышӗ 300 пин урлӑ каҫрӗ. Машшин куҫарӑвӗн пахалӑхне тивӗҫлӗ шая ҫитерме 1 миллиона яхӑн мӑшӑр кирлине шута илсен хальхи вӑхӑтра ку тӗллевӗн 30% тунӑ теме пулать.

Пирӗн «Чӑваш чӗлхин икчӗлхеллӗ ҫӳпҫи» ятлӑ чӑваш чӗлхи корпусӗнче халь 1541 текст шутланать. Вӗсенче пурӗ 344.6 пин пуплевӗш, 3.9 млн сӑмах. Хальхи вӑхӑтра текстсен ытларах пайӗ прозӑллӑ хайлавсенчен тӑрать (пӗтӗм калӑпӑшран 67,2%). Ҫавӑн пекех тӗн литератури (16,5%), хаҫат-журнал статйисем (9.6%), саккунсем (1.5%), интервью (1,4%) тӗссен калӑпӑшӗ пӗчӗкех мар. Хыпарсен тексчӗсем чылай пулин те вӗсен калӑпӑшӗ вӑтамран илсен пысӑках маррине кура пӗтӗмӗшле калӑпӑшра вӗсем 0.9% ҫеҫ йышӑнаҫҫӗ.

Сӑмах май, 100 пин мӑшӑра эпир иртнӗ ҫулхи авӑн уйӑхӗнче тусаччӗ, 150 пин мӑшӑр урлӑ юпа уйӑхӗнче каҫрӑмӑр, 200 пине — раштав уйӑхӗнче турӑмӑр, 250 пин урлӑ иртнӗ уйӑхра, кӑрлачӑн 16-мӗшӗнче каҫрӑмӑр.

Аса илтеретпӗр, ыран, нарӑсӑн 27-мӗшӗнче, Яндекс.Тӑлмача чӑваш чӗлхи хушӑннине хӑтлӑпӑр! Вӑл 11 сехетре Чӑваш Республикин наци вулавӑшӗнчи 1-мӗш хутри акт залӗнче пуҫланӗ. Хӑтлава ӑслӑлӑх, вӗренӳ, культура, хаҫат-журнал ӗҫченӗсене, общество хастарӗсене, чӑваш чӗлхе пӗлӗвӗн ыйтӑвӗсемпе кӑсӑкланакансене йыхравлатпӑр.

Малалла...

infourok.ru сайтри сӑнӳкерчӗкпе усӑ курса хатӗрленӗ коллаж

«Хальхи вӑхӑтра пирӗн хамӑр тӑван чӗлхене нихӑҫанхи пек те мар хакламалла, ҫавӑн пекех пирӗн чӗлхе тӗрлӗлӗхшӗн кар тӑмалла, мӗншӗн тесен нумай енлӗх, кӑткӑслӑх кирек мӗнле тытӑм чӗрӗлӗхӗн тӗп факторӗ пулса тӑрать!

Атьӑр хамӑр чӗлхесемпе куллен усӑ курар та тӑван чӗлхесен прависемшӗн ҫирӗп тӑрар!», —тесе ҫырнӑ чӑвашсен «Хавал» пуҫарулӑх ушкӑнӗ «Контактра».

«Тӑван чӗлхе пӗлтерӗшӗ ҫинчен питӗ нумай калаҫма пулать. Ҫавра сӗтелсем ирттерсен те, нарӑс тата ака уйӑхӗнчи культура талккӑшӗнче студентсемпе учреждени ӗҫченӗсене хӑваласа ярсан та, вӗсене сӑвӑ вулаттарсан та е хӗрӳллӗ сӑмах калаттарсан та.... Эпир тӑван чӗлхепе усӑ курмасан, ҫыру ҫырмасан, вуламасан, кашни кун май килнӗ таран калаҫмасан, чӑвашла ача-пӑча сачӗсем, шкулсем уҫмасан, культурӑпа ӑслӑлӑх тата популярлӑ пулӑмсем йӗркелесе ирттермесен, тӑван чӗлхене хисепленине кӑтармасан пире ни хисеплемӗҫ, ни хамӑр чӗлхемӗре упраса хӑвараймӑпӑр», — шухӑшлать «Хавал».

«Пӗтӗм тӗнчери Тӑван чӗлхе кунӗ тӗлне ҫулсерен конкурс ирттереҫҫӗ. Кӑҫал унта 11 номинацие тӗрлӗ чӗлхеллӗ 299 ӗҫ тӑратнӑ», — тесе пӗлтернӗ Шупашкар районӗнчи Чӑрӑшкассинчи шкул вӗрентекенӗ Алина Николаева «Контактра» халӑх ушкӑнӗнче.

«Несӗлсен чӗлхине вӗрентекен» конкурса «Хӑй ҫырнӑ сӑвӑ» («Авторский стих») номинацие чӑваш чӗлхипе литература вӗрентекен Алина Михайловна та хутшӑннӑ. А.М. Николаева хӑй ҫырнӑ «Чӑвашлах пуплесчӗ» сӑввипе тутар, дагестан, ингуш, калмӑк, чечен тата ытти чӗлхесемлӗ сӑвӑсем хушшинче 1 вырӑн ҫӗнсе илнӗ.

Конкурса хутшӑнма пулӑшнӑшӑн вӑл Шупашкар районӗнчи чӑваш чӗлхипе литература вӗрентекенсен канашӗн ертӳҫине Евгений Майкова тата Виктор Чугарова тав самахӗ калать.

Уҫӑ сӗтел президиумӗ

Трак шкулӗнче районти чӑваш чӗлхипе литературине вӗрентекенсен черетлӗ методика ларӑвӗ иртрӗ.

«Тӑван чӗлхене рефрен майӗпе вӗрентесси» ятпа иртнӗ мероприятие районти шкулсенче чӑваш чӗлхипе литератури вӗрентекенсем, вырӑнти общество хастарӗсем тата Чӑваш наци конгресӗн элчисем килсе ҫитрӗҫ: Наци конгресӗн Вӗренӳ комитечӗн ертӳҫи, Чӑваш республикин тава тивӗҫлӗ вӗрентекенӗ Г.Л. Никифоров, Чӑваш республикин тава тивӗҫлӗ вӗрентекенӗ А.В. Ишова (Шупашкар районӗ, Тутаркасси), Чӑваш республикин тава тивӗҫлӗ вӗрентекенӗ Т.Н. Петрова (Ҫӗрпӳ районӗ, Опытнӑй). Инҫетрен килнӗ хӑнасем Трак шкулӗн вӗрентекенӗсем (Ю.Е. Кузьмина, И.М. Федорова, И.А. Павлова) хатӗрленӗ уҫӑ уроксене пӑхрӗҫ. Чӑваш наци конгресӗн представителӗсем ҫавӑн пекех ӳнерпе технологи учителӗ Н.В. Кривошеев йӗркеленӗ ачасен ал ӗҫӗсен куравӗпе киленчӗҫ, шкулти этнопедагогикӑпа этнографи музейӗсене кӗрсе курчӗҫ.

Тӗлпулӑвӑн класс тулашӗнчи ӗҫсен пайӗ акт залӗнче иртрӗ. Трак вӑтам шкулӗн ачисем «Кӗрлерӗ вӑрҫӑ, ҫунчӗ ҫӗр!» уҫӑ мероприяти кӑтартрӗҫ, сӑвӑсем каласа, юрӑсем шӑрантарса пурин чӗрисене те тыткӑнларӗҫ. Юлашкинчен ларусен пӳлӗмӗнче «Хальхи вӑхӑтра чӑваш чӗлхине паха шайра вӗрентесси» тема тавра ҫавра сӗтел ирттерчӗҫ, тӗлпулӑва килнисем хумхантаракан ыйтусем ҫӗклерӗҫ, пӗр-пӗринпе канашларӗҫ.

Малалла...

Чӑваш Республикин вӗренӳ институтӗнче паян Тӑван чӗлхе кунне халалласа «Н.И. Ашмарин тата шкул вӗрентӗвӗ» ятпа ҫавра сӗтел иртрӗ. Ӑна ирттерме Чӑваш наци ӑслӑлӑхпа ӳнер академийӗ те хутшӑнчӗ. Ҫапла май паллӑ ӑсчахӑн кун-ҫулне тата унӑн эткерне чӑваш чӗлхи вӗрентекенӗсемпе академиксем пӗрле тишкерчӗҫ.

Ҫавра сӗтеле Юрий Исаев институт директорӗпе академин президенчӗ Евгений Ерагин ертсе пычӗҫ. Вӗренӳ ӗҫӗнче палӑрнисене хисеп хучӗпе ЧНК вице-президенчӗ Тимӗр Тяпкин та чысларӗ.

Докладпа тухса калаҫакансен йышӗнче чӑваш чӗлхи вӗрентекенӗсем, гуманитари ӑслӑлӑх институчӗн ӗҫтешӗсем, академи пайташӗсем пулчӗҫ. Каласа хӑварас пулать, пухӑннӑ халӑх умӗнче хӑйсен тӗпчевӗсемпе студентсем те, шкул ачисем те паллаштарчӗҫ. Сӑмахран, Ангелина Яковлевӑпа Мадина Абдуллова хӑйсен тӑван ялӗнче — Етӗрне районӗнчи Пушкӑртра — Н.И. Ашмарин пухнӑ лексика пирки каласа пачӗҫ. Кӑсӑклӑ докладсен йышӗнче Трак салинчен килнӗ Зинаида Михайловӑнне асӑнма пулать — Н.И.Ашмарин сӑмах кӗнекине тӗпченӗ май вӑл 160 ытла вӑхӑт лексикине тупма пултарнӑ. Унӑн ӗҫӗ чӑн-чӑн ӑсчахсене те кӑсӑклантарса ячӗ: Яковлев Петр Яковлевич (Петӗр Яккусен) пытарса тӑмарӗ, ҫавра сӗтелте итленӗ докладсенче хӑйне валли ҫӗнӗ япала сахал мар илтни пирки пӗлтерчӗ.

Малалла...

«Сувар» сайтӗнчи сӑнӳкерчӗк

«Чӑвашла тумлантарса янипе кӑна ача чӑвашла калаҫма тытӑнмасть», — ҫапла ҫырнӑ Тутарстанра тухса тӑракан «Сувар» чӑваш хаҫатӗнче Константин Малышев.

«Тӑван чӗлхе кунӗ тӗлне икӗ халӑха танлаштарни» ят панӑ материал хӑйӗн содержанине ятӗнченех уҫса парать.

«Эпир ачасен пуласлӑхне чӑвашсемпе мар, урӑх халӑхпа ҫыхӑнтаратпӑр. Урӑхла каласан курмастпӑр вӗсен чӑвашла пуласлӑхне», — тесе шухӑшлать кӳршӗллӗ регионта ӗҫлесе пурӑнакан журналист. «Эпир ачасене вырӑс пулма хатӗрлетпӗр, тутарсем урӑхла. Каласа хӑвармалла, вӗсене те хула пурнӑҫӗ тӑван чӗлхинчен уйӑрма хӑтланать, анчах та кирлӗ механизмсене шыраса тупнӑ кӳршӗсем», — тенӗ май Тутарстанра наци чӗлхине сарассипе патшалӑх шайӗнче епле ӗҫлени ҫинчен каласа кӑтартнӑ.

Чӑваш Ен Элтеперӗн тивӗҫӗсене вӑхӑтлӑх пурнӑҫлакан Олег Николаев Яндекс.Тӑлмача чӑваш чӗлхи кӗртнӗшӗн тав тунӑ.

Аса илтерер: нарӑс уйӑхӗн 1-мӗшӗнче асӑннӑ сервисра чӑваш чӗлхин куҫаруҫи ӗҫлесе кайрӗ. Ҫакӑнта Чӑваш халӑх сайчӗн администраторӗн Николай Плотниковӑн тӳпи пысӑк. Куҫаруҫӑна сервиса кӗртесси Чӑваш чӗлхин ик чӗлхеллӗ корпусне йӗркеленинчен пуҫланнӑ. Николай Плотников тата ӑна пулӑшакан энтузиастсем ҫине тӑни харама кайман.

Чӑваш Ен Элтеперӗн тивӗҫӗсене вӑхӑтлӑх пурнӑҫлакан Олег Николаев чӑваш чӗлхине Яндекс.Тӑлмача кӗртнине пысӑка хурса хакланӑ. Тав сӑмахне вӑл Фейсбукри хӑйӗн страницине вырнаҫтарнӑ.

Тав сӑмахне вуланисенчен пӗри, Л. Пэленич, «Чӗлхемӗр куҫҫулӗ ахалех юхмарӗ курӑнать», — тесе ҫырнӑ. «Н. Плотников алтӑрӗ-ҫӑлтӑрӗ ку веҫех!», — палӑртнӑ вӑл. Оля Антонова чӑваш чӗлхине тӑлмача кӗртесшӗн тӳлевсӗр тӑрӑшнӑ темиҫе ҫынна тав тумалла тата пулӑшмалла тесе шухӑшлать.

Чӑваш чӗлхине Яндекса.Тӑлмача кӗртес ӗҫ мӗнле пулса пыни пирки Яндекс Хабрхабр халӑх тетелӗнче каласа панӑ. Куҫару пахалӑхне хальхи шая ҫитерес тесе вӗсем пирӗн чӑваш чӗлхи лабораторийӗ тивӗҫтернӗ 250 пин чӑвашла-вырӑсла пуплевӗшсен мӑшӑрӗпе ҫеҫ усӑ курман, пахалӑха лайӑхлатас ӗҫре ытти чылай меслет те кирлӗ пулнӑ.

Чӑвашла-вырӑсла куҫару мӑшӑрӗ валли Яндекс нейротетел системи ҫинче тӗпленекен хӑйсен системипе усӑ курнӑ. Анчах даннӑйсен йышӗ пӗчӗк пулнине кура (лайӑх пахалӑх валли 1 миллиона яхӑн мӑшӑр кирлӗ) вӗсем ҫавӑн пекех пирӗн чӑваш чӗлхин тӑван ҫыхӑнӑвӗсемпе — азербайджан, пушкӑрт, тутар, казах, киргиз, турккӑ тата узбек чӗлхисенчи тӗслӗхсемпе — усӑ курнӑ. Ҫавӑн пекех каялла куҫармалли меслетпе те усӑ курнӑ: вырӑс тексчӗсен пысӑк та паха калӑпӑшне чӑвашла куҫарнӑ, ҫапла майпа вӗсем синтезлӑ мӑшӑрсем йӗркелеме пултарнӑ. Ҫав вӑхӑтрах ятарлӑ меслетпе усӑ курса вӗсем йӑнӑш куҫарнӑ даннӑйсен ытларах пайӗнчен хӑтӑлма май ҫитернӗ.

Чӑваш чӗлхи халӗ веб-версире те, ҫавӑн пекех мобильлӗ хатӗрсенче те пур. Пирӗн лаборатори 250 пин пуплевӗшсен мӑшӑрӗпе тивӗҫтернӗ.

Малалла...

Валентиной Ягшимурадова рахивӗнчи сӑнӳкерчӗк.

Иркутск облаҫӗнчи Зима районӗнчи Новолетники ялӗнчи вулавӑшра «Чӑваш чӗлхин» чӗрӗ урокӗ иртнӗ. Ӑна Иркутск тӑрӑхӗнчи чӑвашсен «Юлташ» наципе культура автономийӗн пайташӗ, «Юхтӑр юрӑ» ҫемье ансамблӗн ертӳҫи Валентина Ягшимурадова тата Зинаида Ковалева вулавӑш ӗҫченӗ йӗркеленӗ. «Юлташ» автономин ертӳҫи Вероника Тимофеева пӗлтернӗ тӑрӑх, ачасене чӑваш алфавичӗпе паллаштарнӑ. Пӗчӗкскерсем чӑваш сӑмахӗсене калама хӑнӑхнӑ. Йӑлара тӗл пулакан япала ячӗсемпе паллашнӑ. Чӑваш тумтирӗн тӗрри-эрешӗ ҫинчен те каласа кӑтартнӑ вӗсене.

Вероника Тимофеева шухӑшланӑ тӑрӑх, ачасене мӗн пӗчӗкрен чӑвашла вӗрентмесен чӗлхе ҫухалӗ. Чӗлхене ҫемьере ҫеҫ мар, шкулта та вӗрентмелле. Унта ачасем ҫырулӑха, грамматикӑна, професси тата ӗҫ калаҫӑвне хӑнӑхаҫҫӗ тесе шухӑшлать вӑл.

Новолетники ялӗнче чӑвашла калаҫаҫҫӗ. Тӑван халӑхӑмӑр йӑли-йӗркине те унтисем манса ӗлкӗрмен иккен-ха. Анчах вырӑнти шкулта чӑваш чӗлхине вӗрентмеҫӗ. Ашшӗ-амӑшӗ тата тӳре-шара кӑмӑл тусан чӑвашла вӗрентес ӗҫе йӗркелеме автономи пулӑшма хатӗррине пӗлтернӗ Вероника Тимофеева. Масляногорск ялӗнче чӑваш чӗлхине пилӗк ҫул ӗнтӗ факультатив йӗркипе вӗрентеҫҫӗ.

Малалла...